Groen in de gebouwde omgeving

Samenvatting

Natuurlijke begroeiing in de gebouwde omgeving verkoelt. Bomen zorgen voor schaduw en voorkomen lokale warmtestraling (infrarood). Verdamping van (regen)water op bladeren verkoelt zowel op gebouwniveau als op de omgeving.

 Wat is het?

Natuurlijke begroeiing in de gebouwde omgeving verkoelt. Bomen zorgen voor schaduw en voorkomen lokale warmtestraling (infrarood). Verdamping van (regen)water op bladeren verkoelt zowel op gebouwniveau als op de omgeving. Groen in de gebouwde omgeving is daarmee een effectief antwoord op oververhitting in steden: het zogenaamde stedelijk hitte-eilandeffect. Waterbuffering en afvang van luchtvervuiling zijn ook voordelen van meer begroeiing in de gebouwde omgeving.

 Waar is het geschikt / waar wordt het gebruikt?

Groene (vegetatie)daken

Er is een onderscheid in extensieve en intensieve groene daken. Extensieve groene daken bestaan uit een dunne (5-25 cm) laag aarde met succulentenbegroeiing (onder andere sedum) of kruidachtigen. Extensieve groene daken hebben daarmee minder effect op waterberging en thermische buffering dan intensieve daken, maar zijn aan minder randvoorwaarden gebonden voor toepassing. Intensieve groene daken bestaan uit een dikkere laag (meer dan 25 cm) aarde waar grassen, struiken of zelfs bomen kunnen groeien. Een mengvorm van groen dak en terras wordt een daktuin genoemd. Als deze goed is uitgevoerd, maken bomen en dak/gevelbegroeiing de omgeving vaak aantrekkelijker. De aanwezigheid van groen wordt positief beoordeeld en ervaren.

Figuur 1           links voorbeeld afbeelding extensief groen dak, Frank vd Pol fotografie;
rechts voorbeeld afbeelding intensief groen dak, vlaamswoordenboek.be

Groene daken zijn in principe geschikt voor platte daken, maar er moet wel rekening gehouden worden met extra dakbelasting (volledig verzadigd van vocht) van 60 tot 400 kg/m². De constructie van het dak moet hiervoor geschikt zijn. Het dak moet goed bereikbaar zijn voor en voorzien van valbeveiliging. Voor matig hellende (schuine) daken (tot 15 graden) zijn voorbeelden beschikbaar waar een extensief groen dak mogelijk is.

Groene gevels

Groene gevels vinden hun weg in de gebouwde omgeving omdat ze een fraaie uitstraling hebben. Effecten van lokale beschaduwing, verkoeling en effect op luchtkwaliteit zijn te vergelijken met groene daken.

Bomen

Bomen zorgen op twee manieren voor verkoeling: door verdamping en door het bieden van schaduw.

Verdampen kost energie. Die energie halen bomen uit de lucht en uit opvallende zonnestraling. Zonder bomen zou die worden omgezet in warmte. Niet elke boom heeft het zelfde koelvermogen. Vooral bomen met grote bladeren

Door bomen buiten het gebouw neer te zetten, kan de gevel worden beschaduwd tijdens de warmere zomerperiode, wanneer de zon hoog aan de hemel staat. Beschaduwing van hoogbouw boven het bladerdak is niet mogelijk.

Figuur 2           Voorbeeld afbeelding leibomen, www.boomkwekerijvanleersum.nl )

Loofbomen verliezen hun bladeren in het najaar. Bijkomend voordeel is dat de toetreding van zonlicht dan voor extra verwarming kan zorgen.

 Hoe duurzaam is het?

In het Nederlandse klimaat gedijen de meeste soorten groen daken goed. Tijdens extreme droogte moet een groen dak, vooral intensieve variant, bewaterd worden.

Groene daken bieden voor insecten en vogels een aantrekkelijkere leefomgeving dan een dak bedekt met grind of bitumen. Hierdoor kan een groen dak een positief effect hebben op de lokale biodiversiteit. Het dak moet dan wel goed bereikbaar zijn.

De (extra) thermische isolatiewaarde van een groen dak vergeleken met gebruikelijke isolatiematerialen is uiterst klein, vooral als de ondergrond verzadigd is van vocht.

De combinatie van groen dak met zonnepanelen (zon-PV) wordt regelmatig benoemd als win-winsituatie. Feit is dat de meest gebruikte typen kristallijne zonnepanelen efficiënter presteren bij lagere temperaturen. Verlaging van luchttemperatuur boven een groen dak ten opzichte van een bitumen dak van bijvoorbeeld 50 naar 30 °C, betekent een extra opbrengst op een warm moment van de dag. Op jaarbasis kan een verhoging van opbrengst van enkele procenten verwacht worden in het Nederlandse klimaat.
Nadeel van deze combinatie is dat het dak lastiger te onderhouden is, en dat zonnepanelen en dakbegroeiing concurreren om het zonlicht.

 Gebruik

Begroeiing een passieve koudetechniek. Er moet wel regelmatig onderhoud worden gedaan aan een groen dak, groene gevel of andere begroeiing. Extensieve groene daken vragen minder onderhoud dan intensieve.

Bij toepassing van een groen dak is de waterkerende toplaag van het dak beter beschermd tegen weersinvloeden zoals wind, regen, UV-straling. Hiermee kan de levensduur aanzienlijk worden verlengd, waardoor de kosten en milieubelasting lager worden. Voorkoming van wortelgroei in deze laag moet in het ontwerp meegenomen zijn.

 Stand van de techniek

Toepassing van bomen in de gebouwde omgeving is een bekend fenomeen. Het meest geschikt voor beschaduwing zijn bomen die na plaatsing niet veel in de lengte of breedte groeien en waarbij bladgroei dekkend is in de periode dat zonlicht niet gewenst is.

Groene daken zijn commercieel beschikbaar. Kosten zijn ongeveer 30 euro per m2 (consumentenprijs, inclusief aanleg). Groene gevels zijn ook commercieel beschikbaar, al is met laatstgenoemde relatief nog weinig grootschalige ervaring.

 Aandachtspunten

(Intensieve) groene daken - en zeker groene gevels – vragen regelmatig onderhoud en bijbehorende deskundigheid. Het succes ervan valt of staat hiermee. Belangrijk aandachtspunt is brandveiligheid. Door voldoende ruimte onbegroeid te laten langs dakranden en aansluitende gevels.

Andere positieve effecten van begroeiing zijn niet direct te vertalen in financieel voordeel voor de eigenaar. Daardoor is het aanleggen van begroeiing soms afhankelijk van subsidie.

Omgevingsschaduw door bijvoorbeeld bomen valt op dit moment buiten energie-normberekening. Het effect is mooi meegenomen. Het verkoelende effect van groene daken en -gevels valt ook  buiten de energienormberekening. Verkoeling door verdamping werkt niet bij aanhoudende warmte in combinatie met droogte.

Het effect van begroeiing (daken, gevels, bomen) wordt niet meegenomen in energieprestatieberekeningen (energielabel, BENG).

 Bronnen / verder lezen

1. Praktijkboek Multifunctionele groene daken en gevels, ISSO 1-1-2020,
   ISBN 78-90-5044-320-3, https://kennisbank.isso.nl/publicatie/praktijkboek-multifunctionele-groene-daken-en-gevels/2020
2. "Photovoltaic Solar Energy: From fundatmentals to applications", A. Reinders et al., Wiley 2017, ISBN: 978-1-118-92746-5
3. "Het belang van bomen in de stad ", Stichting Milieuwerkgroepen Ed, http://sme-ede.nl/site/het-belang-van-bomen-in-de-stad/
4. Factsheets De Groene Stad, https://degroenestad.nl/factsheets/http://degroenestad.nl/wp-content/uploads/De-Groene-Stad-Factsheet-Wonen-NL.pdfhttp://degroenestad.nl/wp-content/uploads/De-Groene-Stad-Factsheet-Werken-NL.pdfhttp://degroenestad.nl/wp-content/uploads/De-Groene-Stad-Factsheet-Leren-NL.pdfhttp://degroenestad.nl/wp-content/uploads/De-Groene-Stad-Factsheet-Zorg-NL.pdfhttp://degroenestad.nl/wp-content/uploads/De-Groene-Stad-Factsheet-Algemeen-NL.pdf
5. "Stadskoeling", http://www.biodiversiteit.nl/biodiversiteit-is-levensbelang/ecosysteemdiensten/stadskoeling/
6. "Groen voor lucht", Kuypers, V.H.M. & De Vries, E.A., 2009, http://content.alterra.wur.nl/webdocs/internet/corporate/prodpubl/boekjesbrochures/GroenVoorLucht.pdf
7. 'Groen in de stad, soortentabel', Jelle Hiemstra, Wageningen University & Research, september 2018, https://edepot.wur.nl/460540